Dojrzałość szkolna
Mówiąc o dojrzałości szkolnej w sensie ogólnym mamy na myśli gotowość dziecka do podjęcia, rozpoczęcia nauki w szkole. Słownik Psychologiczny definiuje ją jako: „taki poziom rozwoju intelektualnego, społecznego i fizycznego dziecka, który umożliwia mu udział w życiu szkolnym oraz opanowanie wiadomości, umiejętności i nawyków określonych programem pierwszej klasy; powinno się ono zatem wykazać: umiejętnością spostrzegania, klasyfikowania, rozumienia relacji między zbiorami, odtwarzania prostych znaków graficznych, rozumienia i realizacji poleceń oraz umiejętnością współżycia i współdziałania w grupie”.
Dojrzałość szkolna dziecka rozpoczynającego naukę w szkole ma jeszcze szersze znaczenie, składają się bowiem na nią różnorodne elementy, takie jak:
Dojrzałość fizyczna
W omawianym zakresie dziecko gotowe do szkoły to takie, które zdrowo się rozwija, ma odpowiednią dla wieku budowę ciała, wzrost i wagę. Dziecko dojrzałe ma siłę udźwignąć tornister, sprawnie porusza się po terenie szkoły i podwórka, jest samodzielne w zakresie zaspokajania własnych potrzeb fizjologicznych oraz czynności dotyczących ubierania się, spożywania pokarmów i innych. Efektywnie potrafi unikać przewidywalnych niebezpieczeństw, dba o swoją cielesność i wygląd. Ubiera i rozbiera się samodzielnie, potrafi zawiązać buty czy zapiąć guziki. Zapewnia mu to oczywiście odpowiedni poziom sprawności manualnej. Sukcesy na zajęciach wychowania fizycznego zależą natomiast od sprawności ruchowej, motorycznej dziecka oraz prawidłowo rozwiniętego kośćca i mięśni. Również kontakty interpersonalne, rówieśnicze, stanowiące bardzo ważny element szkolnej edukacji uzależnione są w dużej mierze od rozwoju fizycznego dziecka, szczególnie jego rozwoju ruchowego, ale również sprawności komunikacyjnych, mowy uzależnionej od funkcjonowania narządów artykulacyjnych.
Sukcesy dziecka w nauce w znacznym stopniu zależą od jego rozwoju fizycznego. Częste choroby, niedyspozycje, pobyty w szpitalu, wrodzone wady (wzroku, słuchu, narządów wewnętrznych czy inne) zakłócają optymalny udział dziecka w zajęciach lekcyjnych, a co za tym idzie utrudniają, opóźniają całokształt jego edukacji.
Kontrola zdrowia oraz stanu fizycznego dziecka mającego rozpocząć naukę w szkole powinna być podstawowym krokiem zapobiegającym jego ewentualnym niepowodzeniom.
Dojrzałość emocjonalna
Bardzo trudna do osiągnięcia nie tylko dla dziecka siedmioletniego, ale i starszego jest emocjonalna dojrzałość. Podstawowym warunkiem jest tutaj kształtująca się, lub wręcz ukształtowana umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach, bez pomocy wyłącznych opiekunów, jakimi są rodzice. Dziecko w szkole musi nauczyć się, że skończył się dla niego okres, gdy było ono wyłącznym obiektem uwagi otoczenia oraz jedynym zwycięzcą gier i zabaw. Musi przyzwyczaić się do tego, że nauczyciel będzie dzielił swoje zainteresowanie na powiedzmy 24 kawałki, że nie zawsze jego udziałem będzie sukces, że czasem jego uczucia czy potrzeby nie będą respektowane przez otoczenie. Wymagana natomiast będzie umiejętność kontrolowania własnych emocji i zachowania, odpowiedzialność, wytrwałość i obowiązkowość w realizowaniu zadań szkolnych i społecznych.
Rzeczywistość szkolna, nauka, społeczne w niej kontakty, wyzwania, do których nie zawsze przygotowywaliśmy nasze dziecko ( z uwagi na nieprzewidywalność sytuacji międzyludzkich) wymagają od nas, rodziców, ogromnej czujności i wrażliwości. W wielu przypadkach, bowiem, odpowiednia i na czas udzielona przez nas pomoc, może ułatwić naszemu dziecku radzenie sobie ze szkolnymi trudnościami i frustracjami, a jednocześnie zapobiec poważniejszym zaburzeniom jego rozwoju emocjonalnego. Mając powyższe na względzie powinniśmy kształtować u dziecka wiarę we własne siły i możliwości, umiejętność samodzielnego kontrolowania własnego ciała oraz zachowań, potrzebę bycia sprawcą, decydentem tego, co go dotyczy oraz wiele innych kompetencji emocjonalno-społecznych. Zachęcajmy dziecko do tego by cieszyło się z nowych doświadczeń oraz nabierało dalszej chęci do podejmowania aktywności poznawczej, jednocześnie optymalnie zaspokajajmy jego potrzeby psychiczne (przede wszystkim potrzebę bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, potrzebę bezwarunkowej miłości i przynależności, zainteresowania i akceptacji, uznania społecznego, samodzielności i niezależności, samorealizacji).
Dojrzałość społeczna
Nauka w szkole ogólnodostępnej wymaga od sześcioletniego dziecka również odpowiedniego poziomu rozwoju społecznego. W głównej mierze dotyczy to respektowania przez dziecko ogólnie przyjętych norm społecznych, czego winni są nauczyć go rodzice. Ukształtowana umiejętność współpracy, realizowania wspólnego celu w grupie; uwzględnianie i liczenie się z potrzebami innych ludzi; skłonność do prezentowania zachowań prospołecznych czy zdolność kontrolowania własnego postępowania to główne wyznaczniki społecznej dojrzałości dziecka, jak również ważne wyznaczniki jego szkolnego sukcesu.
Nie można zapominać, iż funkcjonowanie dziecka w szkole, która jest swoistym środowiskiem społecznym, pełnym rywalizacji, wyzwań, trudnych sytuacji oraz często negatywnych wzorów zachowań, w dużej mierze zależy jednak od środowiska rodzinnego, wyniesionych z domu wartości, modelu postępowania oraz zaszczepionych elementów ochronnych (sfer wsparcia, środków zaradczych, odporności psychicznej, itp.).
Dojrzałość umysłowa
Wymagania, treści oraz metodyka programów nauczania szkół ogólnodostępnych (ramowe programy nauczania określone w Ustawie o Systemie Oświaty z 7 września 1991 roku oraz odpowiednie rozporządzenia) dostosowane są dla dzieci, których rozwój intelektualny, umysłowy kształtuje się na poziomie normy. Nakłada to więc na dziecko „obowiązek” posiadania prawidłowo ukształtowanych procesów poznawczych: myślenia (rozumowania społecznego, wnioskowania przyczynowo-skutkowego, logicznego, abstrakcyjnego, arytmetycznego); pamięci bezpośredniej i długotrwałej (wzrokowej, słuchowej, ruchowej, i innych); wyobraźni; umiejętności koncentrowania uwagi na wykonywanej czynności na dłuższy czas i pomimo działania czynników zakłócających; odpowiednio rozwiniętych procesów percepcyjno-motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, analizy i syntezy, sprawności manualnej, grafomotorycznej, procesów koordynujących, i innych).
Dziecko rozpoczynając naukę w klasie pierwszej powinno w sposób odpowiedni dla wieku radzić sobie z dokonywaniem analizy i syntezy myślowej zarówno na materiale słowno-pojęciowym, jak również obrazowym (mówimy tu o harmonijnym rozwoju intelektualnym). Powinno ono również wykazać się prawidłowym poziomem wiadomości dotyczących otoczenia społeczno-przyrodniczego oraz słownictwa, umiejętnością jego definiowania i stosowania w samodzielnych wypowiedziach. Bardzo ważne z praktycznego punktu widzenia jest prawidłowe rozumienie przez dziecko poleceń i pytań (oraz stosowanie się do nich), odpowiednie tempo jego procesów umysłowych, aktywne słuchanie i koncentrowanie się na wypowiedziach nauczyciela oraz optymalny poziom motywacji do nauki. Dziecko powinno mieć jednocześnie odwagę posiadania własnego zdania, podejmowania samodzielnej, twórczej aktywności oraz wyrażania i realizowania indywidualnych potrzeb. Specjalistyczne badania w poradni psychologiczno-pedagogicznej, diagnoza możliwości rozwojowych oraz dostosowane do deficytów dziecka zalecenia, odpowiednio wcześnie i systematycznie stosowane mogą znacznie usprawnić start oraz dalszą edukację dziecka w szkole.
Dojrzałość językowa
Niezmiernie ważnym, choć często bagatelizowanym przez rodziców elementem dojrzałości szkolnej dziecka jest prawidłowo ukształtowana mowa. Obejmuje ona szereg czynników, z których najważniejsze to: sprawny aparat artykulacyjny (uwarunkowany fizycznym rozwojem dziecka oraz utrwalonymi nawykami powstałymi w początkach kształtowania się mowy); możliwość prawidłowego odbioru mowy (słuch, bezpośrednia pamięć słuchowa, werbalne kontakty z otoczeniem, itd.); umiejętność komunikowania z pomocą mowy własnych myśli, uczuć, potrzeb, wiadomości (komunikacja werbalna zrozumiała dla otoczenia zewnętrznego).
Nieprawidłowości w rozwoju mowy znacznie zakłócają funkcjonowanie dziecka w szkole. Obniżają one efektywność nauki pisania i czytania (choć nie tylko), utrudniają kontakty społeczne, szczególnie rówieśnicze (bo dziecko nie jest rozumiane przez otoczenie), zaburzają prawidłowy rozwój umysłowy, szczególnie emocjonalny, obniżając poczucie własnej wartości, kompetencji oraz motywację do pracy.
Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna (klasy I-III) łączy w sobie naukę przedmiotów matematyczno-przyrodniczych z humanistycznymi. Dziecko rozpoczynając naukę w klasie pierwszej powinno być przede wszystkim dojrzałe do uczenia się matematyki oraz pisania i czytania. W zakresie gotowości do zdobywania szkolnych umiejętności matematycznych dziecko powinno osiągnąć odpowiedni poziom myślenia (operacyjnego), umieć liczyć w sposób rozumny i różnicujący liczenie poprawne od błędnego. Powinno ono także posiadać prawidłowo ukształtowaną pamięć bezpośrednią, by móc dokonywać operacji matematycznych w pamięci. Edukacja w zakresie czytania i pisania wymaga od pierwszoklasisty przede wszystkim odpowiedniego poziomu motywacji (warunek ten dotyczy całokształtu nauki dziecka), prawidłowo ukształtowanych procesów mowy, sprawnego funkcjonowania analizatorów (wzrokowego i słuchowego) oraz funkcji koordynujących, wystarczającej sprawności manualnej i grafomotorycznej, jak również adekwatnego do wieku słownictwa.
Osiągnięcie przez dziecko dojrzałości szkolnej warunkuje jego przyszłe sukcesy w edukacji, samozadowolenie z podejmowanej aktywności umysłowej i gromadzonych doświadczeń, motywację do dalszych starań i samorozwoju. Nie wolno, zatem bagatelizować tych sześciu lat, które poprzedzają podjęcie przez nie nauki, tym bardziej, iż w znacznym stopniu, poprzez odpowiednią pracę i opiekę, możemy mu ten najważniejszy w życiu start ułatwić!!!!!