BIP Poradni

Niepłynność mówienia w jąkaniu i innych zaburzeniach mowy

PPP Wałcz

Niepłynność mówienia to zjawisko wciąż nie w pełni poznane. Nie zawsze ma charakter patologiczny. Najczęstsze objawy to:

Najczęstsze przyczyny niepłynności:

  1. Zaburzenia procesu motywacyjnego (dziecko chce mówić, ale nie wie, co);
  2. Zaburzenia językowe semantyczno - syntaktyczne - trudności z właściwym doborem elementów językowych oraz ich strukturalizacją (dziecko wie, co mówić, ale nie wie, jakich użyć słów i reguł gramatycznych);
  3. Zaburzenia motoryczne (dziecko nie może wyartykułować dźwięków, brak synchronizacji z myśleniem);
    1. zaburzenia programu motorycznego (trudności w koordynacji oddychania, fonacji, artykulacji),
    2. zaburzenia wykonania biodynamicznego (brak optymalnego napięcia mięśni: nadmierne lub obniżone napięcie, nieregularne zmiany napięcia);
  4. Zaburzenia emocjonalne (emocje dezorganizują mówienie);
  5. Zaburzenia umiejętności komunikacyjnych (nowa sytuacja powoduje trudność w wytworzeniu adekwatnej wypowiedzi lub/i nadmierne pobudzenie emocjonalne);
  6. Zaburzenia kontroli wypowiedzi (brak optymalnej kontroli słuchowej).

Do pewnych specyficznych trudności związanych z opanowaniem przez dziecko systemu językowego jest zaliczana rozwojowa niepłynność mówienia. Dziecko nie jest świadome faktu nieprawidłowego mówienia - nie występuje logofobia. Natężenie niepłynności nie jest duże (poniżej 5 - 10%). U dzieci w okresie rozwoju mowy najistotniejsze jest odróżnienie niepłynności rozwojowej (zwykłej) od patologicznej. Zwykła niepłynność mówienia występuje u dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Charakteryzuje ją niepłynność semantyczna, syntaktyczna, fonetyczna, niewielkie natężenie niepłynności (poniżej 5%), brak logofobii (lęku przed mówieniem) i nadmiernego napięcia mięśni artykulatorów. Jej występowanie jest sporadyczne i uwarunkowane sytuacyjnie. Duże znaczenie w etiologii można przypisać emocjom.

Niepłynność w jąkaniu charakteryzuje:

Z. Engiel [1976; 1977] zaproponowała interesujący podział jąkania wyróżniając jąkanie przy "starcie mowy", objawiające się zaburzeniami koordynacji oddychania, fonacji i artykulacji (trudności w realizacji wyrazu) oraz jąkanie w "toku mowy" związane z niewłaściwą organizacją rytmiczną wypowiedzi (trudności w organizacji fonetycznej wypowiedzi opartej na akcencie i rytmie).

W zależności od tego podziału należy stosować dwie strategie terapeutyczne - ćwiczenia "startu mowy" i ćwiczenia "toku mowy".
Niepłynność może pojawiać się też w innych zaburzeniach mowy takich jak: giełkot, dysartria, afazja.

Giełkot (trzepotanie mowy, mowa bezładna) to wielopostaciowe centralne zaburzenie mowy charakteryzujące się szybkim, nieregularnym tempem mówienia, niepoprawną budową zdań, dezorganizacją myślenia, powtarzaniem głosek, sylab, wyrazów, słów, fraz, nieświadomością problemu, opóźnionym rozwojem języka, słabym rozumieniem wypowiedzi.

Dysartria to zaburzenie wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne. U osób z dysartrią dominujące są problemy artykulacyjne, a zaburzenia płynności są drugorzędne.Jedne i drugie dotyczą wszystkich wypowiedzi. Afazja to zaburzenie programowania pracy aparatu wykonawczego mowy. Zaburzenia płynnościw niektórych przypadkach afazji nie mają charakteru spastycznego i nie występuje lęk przed mówieniem.

Wypowiedzi "pozbawione zaburzeń, przedłużeń i przerw" M. N. Hegde [1978], to wypowiedzi płynne. W powszechnym zastosowaniu używa się terminów: płynność mówienia i płynność językowa. C. J. Fillmoore [za Kuniszyk-Jóźkowiak 1996] wyróżnia cztery rodzaje płynności językowej

  1. zdolność mówienia przez długi czas bez częstych przestanków dla zastanowienia się, co i jak powiedzieć;
  2. umiejętność stosowania urozmaiconych struktur syntetycznych oraz duży zakres i gładkość używanych pojęć;
  3. zdolność powiedzenia czegokolwiek stosownego do sytuacji;
  4. umiejętność opowiadania barwnego, zawierającego przenośnie, parabole, żarty.

Na płynność wypowiedzi mają wpływ:

Z punktu widzenia problemu niepłynności w zaburzeniach mowy istotniejsze są czynniki, które mają wpływ na właściwą realizację wyrazu: koartykulacja, siła artykulacji, iloczas dźwięków mowy i tempo mówienia. Ważną rolę należy przypisać odbiorcy. Często można spotkać się z twierdzeniem, że "jąkanie rodzi się w uszach rodziców, a nie w ustach dziecka".

Beata Kukawka